در حال حاضر حوادث رانندگی بعنوان هشتمین عامل مرگ و میر در سطح جهان به شمار میروند. در کشور ایران اما حوادث رانندگی 6/5% از کل متوفیان را به خود اختصاص داده و سومین عامل مرگ و میر محسوب میشود. سال گذشته بیش از 20 هزار نفر در حوادث جادهای جان خود را از دست دادند و علاوه بر آن چند صد هزار مصدوم و هزاران میلیارد ريال خسارت مادی از دیگر عوارض پرشمار تصادفات رانندگی بوده که زیان آن مجموعا حدود هفت درصد از تولید ناخالص ملی برآورد میشود.
وضعیت نامطلوب تلفات رانندگی در ایران با وجود روند کاهشی مرگ و میر حوادث رانندگی در سطح جهان
براساس آخرین گزارش سالانه سازمان بهداشت جهانی در سال گذشته میلادی بطور متوسط یک میلیون و یکصد و نود هزار نفر (معادل 15 نفر بازای هر 100،000 نفر جمعیت در سطح جهان) در تصادفات جاده ای جان خود را از دست میدهند. این به معنی آن است که در مدت زمانی که شما مشغول به خواندن این مطلب هستید، احتمالا 5 نفر در تصادفات رانندگی در سطح جهان جان خود را از دست خواهند داد!
خوشبختانه روند مرگ و میر و تلفات جادهای در بازه ده ساله اخیر (حتی با وجود افزایش ظرفیت حمل و نقل جاده ای به بیش از دو برابر) به میزان 5% کاهش را نشان میدهد. در دهه اخیر شاخص تلفات رانندگی به ازای هر 100،000 نفر جمعیت (با احتساب 13% رشد جمعیت جهان در دهه اخیر) 16% کاهش نشان میدهد که اگرچه این روند کاهشی در تلفات رانندگی موجب امیدواری است، اما با دستیابی به هدفگذاری سازمان ملل برای کاهش تلفات جادهای به نصف در بازه زمانی ده ساله 2020 تا2030 فاصله زیادی دارد.
بخش عمدهای از کاهش جهانی تلفات رانندگی مرهوم موفقیت اروپا و امریکای شمالی در کنترل و کاهش تصادفات رانندگی است. در ده سال اخیر کشورهای اروپایی با 30% و آمریکا با 16% کاهش در تلفات رانندگی، پرچمدار ارتقا ایمنی جادهای محسوب میشوند. لازم به ذکر است که 92% مرگ و میر ناشی از تصادفات رانندگی در کشورهای با درآمد سرانه پایین و متوسط (مثل کشور ایران) اتفاق میافتد در حالیکه تنها 60% از خودروهای جهان در این کشورها تردد دارند.
کشور ایران هم با آماری نزدیک به 20 کشته به ازای هر 100،000 نفر جمعیت، در میان سایر کشورهای جهان در وضعیت نامناسبی از منظر ایمنی جاده ای قرار دارد. علاوه بر این کشور ایران در زمره محدود کشورهایی در سطح جهان است که با وجود کاهش جهانی نرخ تلفات رانندگی (در سایه ارتقا ایمنی خودروها و تنظیم مقرارت و قوانین حمایتی)، شاهد افزایش مرگ و میر در تصادفات در سالهای اخیر بوده است.
سهم انواع وسایل نقلیه در تلفات رانندگی در نقاط مختلف جهان
براساس مطالعات آخرین مطالعات آماری منتشر شده از سازمان بهداشت جهانی، خودروهای چهارچرخ (انواع سواری، وانت و …) یک چهارم از سهم جهانی تلفات رانندگی را به خود اختصاص میدهند. خودورهای دو و سه چرخه (انواع موتورسیلکت و …) در یک سوم از تلفات رانندگی نقش دارند که این درصد بالا عمدتا ناشی از سهم قابل توجه این وسایل نقلیه در کشورهای پرجمعیت آسیایی است. همچنین براساس آمار منتشر شده حدود یک پنجم از کل تلفات رانندگی مربوط عابران پیاده است. جزئیات این آمار به تفکیک گروه های خودرویی و پراکندگی جغرافیایی در اینفوگرافی زیر به تصویر درآمده است.
نکته مهم در این رابطه این است که با وجود سهم قابل توجه عابران پیاده از تلفات رانندگی، تاکنون تنها 47 کشور قوانینی در جهت ارتقا ایمنی آنان تنظیم نموده اند و در سایر کشورهای جهان (از جمله ایران) خلا قواینین حمایتی موثر در این خصوص کاملا مشهود است.
دسته بندی عوامل اصلی ریسک انسانی منجر به تلفات رانندگی
براساس ارزیابی سازمان بهداشت جهانی، “سرعت غیر مجاز”، “رانندگی در حالت مستی”، “فقدان کلاه ایمنی”، “نبستن کمربند ایمنی” و “فقدان صندلی ایمنی مخصوص کودکان” پنج عامل اصلی افزایش ریسک مرگ و میر در تصادفات رانندگی محسوب میشوند.
بنابر بررسی صورت گرفته در سازمان بهداشت جهانی، در سطح جهان تنها 35 کشور در قانون گذاری هر پنج حوزه اصلی افزایش ریسک تلفات در تصادفات رانندگی را مدنظر قرار داده اند که از این جمع تنها اقدامات صورت گرفته توسط هفت کشور با شاخص های مدنظر سازمان بهداشت جهانی تطابق دارد.
در بررسی صورت گرفته کشور ایران نیز تنها یک شاخص از پنج شاخص اصلی مشمول برنامه ریزی و قانوگذاری موثر ارزیابی شده که از این حیث جایگاه کشور در میان سایر کشورهای جهان در وضعیت بسیار نامطلوبی قرار می گیرد.
مشخصا زیرساخت قانونی در کاهش تخلف سرعت غیرمجاز کارایی مناسبی نداشته چرا که به استناد گزارش پلیس راهور، به تنهایی نیمی از تلفات رانندگی کشور به نوعی مرتبط با سرعت غیر مجاز میباشد. این در حالی است که در شاخص مهم صندلی ایمنی کودک در کشور ایران عملا هیچ گونه تمهیدات قانونی اندیشده نشده است همچنین در تجهیز رانندگان موتورسیکلت به کلاه ایمنی و استفاده تمامی سرنشینان خودرو (نه فقط راننده و سرنشین ردیف جلو) از کمربند ایمنی کاستی های فراوانی وجود دارد.
فقدان زیرساخت قانونی مناسب در حمایت از سرنشینان کودک و خردسال در تصادفات رانندگی
براساس مطالعات صورت گرفته در سازمان بهداشت جهانی، تصادفات جاده ای در راس دلایل مرگ میر کودکان و جوانان در سن 5 تا 29 سال قرار دارد. با این حال تنها در تعداد محدودی از کشورهای جهان قوانین حمایتی موثر در حفظ ایمنی سرنشینان خردسال پیش بینی شده است. در برخی از کشورها (از جمله کشور ایران) نیز عملا هیچگونه مقررات ایمنی برای سرنشینیان خردسال در نظر گرفته نشده است و از این حیث کشور ایران در میان تعداد محدودی از کشورهای توسعه نیافته قرار میگیرد.
نقشه زیر نمایانگر وضعیت کشورهای جهان از منظر تنظیم قوانین حمایتی از سرنشینان کودک و خردسال وسایل نقلیه است.
لازم به ذکر است که در دی ماه ۱۳۹۷ لایحه اصلاح ماده ۱۹ رسیدگی به تخلفات رانندگی (مصوب ۱۳۸۹) به تصویب کمیسیون ایمنی راههای کشور رسید که براساس آن استفاده از صندلی کودک برای حمل در خودروهای سواری الزامی اعلام گردید. اما متأسفانه تاکنون اجرایی نمودن مقررات مربوط به الزام بهکارگیری صندلی ایمنی کودک در خودروها (لایحه اصلاح ماده ۱۹ رسیدگی به تخلفات رانندگی) به دلایل مختلف مورد اهمال واقع شده و مسکوت مانده است.
جمع بندی و نتیجه گیری
در کشور ایران تلفات ناشی از تصادفات رانندگی سومین عامل مرگ و میر محسوب میشود و برآورد خسارات مالی حوادث جادهای بالغ بر هفت درصد از تولید ناخالص ملی است. از این رو کاهش آسیبهای فراوان حوادث جادهای همواره در صدر دغدغه دولتمرادان و قانونگذاران قرار دارد.
با بررسی صورت گرفته و مستند به گزارشات سازمان بهداشت جهانی، ایران در حیطه قانونگذاری حمایتی از ارتقای ایمنی جادهای در میان سایر کشورهای جهان در وضعیت نامطلوبی قرار دارد. در این راستا توصیه میشود موارد زیر با قید فوریت در صدر برنامه متولیان قانونگذاری کشور قرار گیرند:
بازنگری استانداردهای 85 گانه خودرویی با نگرش واقع بینانه و در راستای ارتقا کارایی و اثر بخشی
تنظیم استانداردهای جدید خودرویی بمنظور ارتقا ایمنی محصولات داخلی و خودروهای وارداتی
قانونگذاری موثر در خصوص ارتقا ایمنی عابران پیاده و سرنشینان خردسال وسایل نقلیه
متن اصلی گزارش سازمان بهداشت جهانی در خصوص ایمنی جاده ای (به زبان انگلیسی) را می توانید از لینک زیر دانلود نمایید.